Afbeelding
VIDEO

Het waargebeurde verhaal van een Engelandvaarder

Algemeen

,,Pieter Dourlein was een man die ondanks zijn doodeenvoudige afkomst tot grote hoogte is gegroeid.'' Aan het woord is schrijver John Brosens. Historicus Hans Onderwater interviewde hem over zijn nieuwe boek 'Sprong naar het duister'.

Toen Pieter Dourlein in 1940 terugkwam uit Indië, bleek dat er geen sprake zou zijn van verlof. Hij vocht met de mariniers in Rotterdam en ontkwam uiteindelijk naar Engeland. In Londen rekruteerde prins Bernhard hem voor de geheime dienst. Na een zware training werd Dourlein in 1943 boven de hei bij Ermelo gedropt. Daar stonden de Duitsers hem op te wachten. Alles bleek verraden. Hij ontsnapte uit de Gestapogevangenis en keerde terug naar Londen. Daar voelde MI6 hem stevig aan de tand. De Britten wantrouwden hem en smeten hem in de gevangenis. De marineleiding degradeerde hem in rang.

De eerste poging van Pieter Dourlein om naar Engeland te komen mislukte.

,,Dat klopt. Die poging begon in Barendrecht, waar in de grienden een kano verstopt lag. Met zijn kornuit Han Buitenhuis wist hij Den Briel te bereiken. Vanaf daar gingen ze naar open zee, waar ze op de eerste de beste zandbank strandden. De kano sloeg om. Pieter en Han spoelden aan op het strand van Rockanje en werden door Duitsers gevonden. Ze wisten zich eruit te praten, maar terug in Den Briel ontdekten de Duitsers dat het verhaal niet klopte. Daarna was het voor allebei een kwestie van onderduiken. Uiteindelijk kwam Pieter via IJmuiden toch in Engeland aan. In Londen rekruteerde prins Bernhard hem voor de geheime dienst.''

Waar komt de titel 'Sprong naar het duister' vandaan?

,,De Nederlandse geheim agenten van SOE (Special Operations Executive) wisten dat ze een duistere toekomst tegemoet sprongen, dat ze doodgeschoten konden worden. Maar ze wisten niet in welk duister spel ze terechtkwamen. Ze waren volkomen te goeder trouw en dachten dat ze zouden worden opgewacht door verzetsmensen. In plaats daarvan stonden er Duitsers klaar om hen op te vangen.''

Hoe kon dit gebeuren?

,,Radiozenders die de agenten meebrachten kwamen in handen van de Duitsers. Er was in Nederland snel een Duits netwerk paraat om de Britse acties te kunnen counteren en al snel gaven zij zo valse informatie door aan de SIS (Secret Intelligence Service). Daar kwam bij dat SOE/Dutch afhankelijk was Bletchley Park - de codebrekers van SIS - om boodschappen gedecodeerd te krijgen. Er werden wel eens verkeerde codes gebruikt. En SOE kreeg de boodschappen als platte tekst van Bletchley Park, waardoor de fouten die geheim agenten er opzettelijk in hadden gezet omdat ze gepakt waren, eruit waren. De Britten hebben daar echt een spel gespeeld. Ze wisten dat er iets niet goed zat bij de Nederlandse agenten, maar hebben daar niets mee gedaan.''

Wat zat daarachter?

,,Het boterde niet. SIS heeft steeds geprobeerd om SOE in diskrediet te brengen. Maar er was ook veel incompetentie. De Nederlandse sectie (SOE/Dutch) had totaal geen gevoel voor geheimhouding. Ze gebruikten hun codenamen niet en zaten in de kroeg lekker te kletsen over hun werk. Er zaten figuren bij die in vredestijd criminelen of semi-criminelen zouden zijn, maar die daar hun nut bewezen.''

De Duitse Abwehr kon in het begin niet geloven welke onnozelheid de toon voerde in Engeland. Woog de incompetentie zwaarder dan het verraad?

,,De algemene publieke opinie is dat de Britten almachtig waren. Maar onderschat de Abwehr niet. Daar zaten vakmensen. En dat waren niet allemaal nationaalsocialisten, maar gewoon mensen die hun werk goed deden. Goede rechercheurs ook. Zo was er snel een netwerk om de Britse misleiding tegen hen te gebruiken.''

De Engelse geheime dienst heeft toegelaten dat Nederlandse geheim agenten werden opgepakt en vermoord, omdat ze de landingen in Normandië buiten de Duitse waarneming wilde houden.

,,Dat is helemaal correct. Het is een welbewuste keuze geweest van SIS om de SOE voortdurend in diskrediet te brengen en mensen die daarvoor werkten dus op te offeren. En dat is natuurlijk triest. De Duitsers wisten zoveel dat de opgepakte Nederlandse agenten dachten dat het zinloos was om hun mond te houden. Ze kregen de garantie dat ze niet tegen de muur gezet zouden worden. Maar toen de SS aan het einde van de oorlog de gevangen agenten overnam, hadden die geen boodschap aan die belofte. De meeste agenten zijn op een vreselijke manier omgekomen in concentratiekamp Mauthausen.''

Wie was Pieter Dourlein als militair?

,,Een doener. En een trouwe volger van zijn meerderen, maar zich wel degelijk bewust van wat kon en niet kon. Door het verraad kreeg hij de gelegenheid niet om instructeur te worden van het verzet, maar na zijn ontsnapping heeft hij echt een mantra in zijn hoofd gezet 'Ik moet in Londen melden dat het verraden is'. Hij was marineman, geheim agent, slachtoffer van het Englandspiel en uiteindelijk drager van de Militaire Willemsorde.''

Er is een groot aantal boeken geschreven over het 'Englandspiel', van droge verslagen tot bijna zelfbedachte verhalen in romanvorm. Waar moet ik jouw boek plaatsen?

,,Het is een reconstructie in romanvorm. Daarin zijn dialogen uiteraard bedacht. Maar alle personen die worden opgevoerd en alle feiten die plaatsvinden, zijn te staven met bewijs, met materiaal. Dat zijn vaste gegevens. Dit is het ultieme Soldaat van Oranje-verhaal, zonder romantiek, gewoon zoals het gegaan is. Het is geen 'hagiografie'. Ik heb mijn eigen verhaal over Pieter Dourlein geschreven aan de hand van een dagboek, verslagen van verhoren en gegevens die nabestaanden verzameld hebben.''

Meer weten?

Op het YouTube-kanaal van BAR Uitgeverij is het gesprek van John en Hans terug te zien. Daarin vertelt John meer over wie Pieter Dourlein was, over de ontberingen tijdens diens tochten naar Engeland, over de ontsnapping uit de gevangenis in Haaren en de daarop volgende onaangename ontvangst door SIS. 

'Sprong naar het duister' telt 354 pagina's en wordt uitgegeven door Omniboek. ISBN: 9789401915625. Het boek is overal verkrijgbaar, ook als e-book. In Barendrecht presenteert John Brosens zijn boek op zaterdag 18 mei om 13 uur bij The Read Shop aan de Middenbaan.

Wat was het Englandspiel?

Het Englandspiel was een Duitse operatie in de Tweede Wereldoorlog, waarbij een reeks Nederlandse geheim agenten werd gevangengenomen. De Duitsers konden codes van deze agenten gebruiken om via een geallieerd zendernetwerk valse informatie te sturen naar het Verenigd Koninkrijk. De Special Operations Executive (SOE) in het Verenigd Koninkrijk communiceerde met haar in Nederland gedropte agenten, terwijl deze agenten door de Duitse Abwehr waren opgepakt. Op 31 augustus 1943 wisten Pieter Dourlein en Ben Ubbink uit kamp Haaren te ontsnappen en de Britten te waarschuwen dat het hele Nederlandse netwerk in Duitse handen was. Na aankomst werden zij aanvankelijk vastgezet op verdenking van contraspionage. De Duitsers verzonden namelijk een vals bericht waarin werd vermeld dat twee dubbelagenten zogenaamd waren ontsnapt en contact zouden zoeken met London.

Foto: Willemsorde februari 1951

Pieter Dourlein ontving in februari de Militaire Willemsorde uit handen van koningin Juliana, waarmee zijn volledige rehabilitatie werd bevestigd. (bron: beeldbank NIMH)
Foto: dourlein 1942

Pieter Dourlein in 1942 in het uniform van een Brits infanterist (bron: familiearchief erven
Dourlein)
Foto: Dourlein Mauthausen 1976 (foto ervan Dourlein)

In juni 1976 legde Pieter Dourlein tijdens een emotioneel bezoek aan Mauthausen een orchidee

op de gedenksteen als groet aan zijn kameraden. Pieter overleed enkele weken later. (bron: familiearchief erven Dourlein)
John Brosens
Foto: Inschrijving Haaren als Pieter Dijkman

De inschrijving in de gevangenis van Haaren onder registratienummer 1760 met een schuilnaam: Pieter Dijkman (bron: John Brosens
Afbeelding
Foto: opsporingsbericht (foto Beeldbank WO2 NIOD)

Het opsporingsbericht dat de Duitsers uit lieten gaan na de ontsnapping van Dourlein en Ubbink. (bron: Beeldbank WO2 NIOD)
Foto: Pieter Dourlein en prins Bernhard in 1959 (foto erven Dourlein)

Prins Bernhard en Pieter Dourlein in 1959. Dourlein was er gedetacheerd als 'vliegtuigmaker/konstabel'. (bron: familiearchief erven Dourlein)

Advertenties uit de krant