Oud Ridderkerk: Frans van Rij tijdens WO II

Voor het boek Ridderkerk en de Tweede Wereldoorlog (2010) voerde de Ridderkerkse historicus Dick de Winter honderden gesprekken met mensen die kennis hadden over deze barre tijd. Zo had hij een gesprek met Henk Wolfert over zijn opa Van Rij.

In januari 1945 - het was duidelijk dat de oorlog niet lang meer zou duren - gaat commies 1e klas Frans van Rij, die werkzaam is op het gemeentehuis, er plotseling op een woensdagmiddag met een deel van het gemeentearchief vandoor. Waarom?

In een brief aan twee familieleden legt hij uit hoe dat zo gekomen is: “Begin december 1944 bereikte mij van de Ordedienst (o.d.) het verzoek of ik in staat was blanco persoonsbewijzen te verstrekken. Omdat ik er toen slechts een honderdtal in voorraad had, heb ik geantwoord dat ik zou trachten een 1500 exemplaren te bestellen.” 

Speciale koerier

“Ik heb de burgemeester (Kattenbusch) voorgehouden dat we er voor het jaar 1945 minstens 1500 nodig hadden, waarna hij tot bestelling besloot”.

Hoewel Frans van Rij dacht dat er van de bestelling niet veel terecht zou komen, werden de persoonsbewijzen enkele dagen voor Kerstmis door een speciale koerier persoonlijk bij de burgemeester afgeleverd. Die gaf ze aan hem door. “Ik heb toen aan de o.d. laten weten dat ik ze had maar dat ik de kerstdagen en oud en nieuw nog in mijn eigen huis wilde vieren”.

Evacués

Na Nieuwjaar konden ze worden afgeleverd. Daarmee ging de ordedienst akkoord. Op 1 januari kwamen twee leden van de o.d. bij de familie Van Rij thuis. Die kwamen afspraken maken. Ze zouden als evacués worden ondergebracht en moesten een verhaal ophangen dat ze uit Den Haag kwamen. 

Daar hadden ze hun huis moeten ontruimen nadat er een V1 gevallen was (wat inderdaad in werkelijkheid heeft plaatsgevonden!). Dat was de afspraak met de burgemeester van Kamerik, de plaats waar de familie Van Rij heen zou gaan.

Verschillende persoonsbewijzen

Voordat ze zouden vertrekken was door de bezetter de verordening uitgevaardigd dat alle mannen tussen de 17 en 40 jaar zich moesten melden. Frans van Rij: “Het heeft die dagen niet stilgestaan met mensen die mij vroegen wat ze moesten doen en of hun persoonsbewijs niet veranderd kon worden, zodat ze ouder waren dan ze in werkelijkheid waren. Ik heb de mannen aangeraden in geen geval melden en in geen geval een Ausweiss aanvragen. Bovendien heb ik verschillende persoonsbewijzen veranderd en nieuwe afgegeven, zodat velen er mee gebaat waren”.

Op de bewuste woensdagmiddag ging Frans van Rij er vandoor met de 1000 blanco persoonsbewijzen met toebehoren, samen met 100 kaarten uit de bevolking van hen die in de bepaalde leeftijd vielen. “Ik had nog gezegd dat mijn kunstgebit brak en dat ik dat de andere dag weg zou brengen, zodat ik dan niet aanwezig zou zijn. Zodoende kwamen ze eerst zaterdagmorgen tot de ontdekking van mijn onderduiken en had ik dus een zeer grote voorsprong.

Hamsteren

Toch heb ik nog wel even gebeefd. Toen ik namelijk het pakket, waarin alles zat, op mijn fiets vastmaakte, passeerde mij juist de burgemeester die er gelukkig geen erg in had. En toen ik het gemeentehuis verliet, gepakt en wel, stonden Kroon en de hoofdagent Van Leeuwen (NSB’er die mij steeds zocht) buiten te praten. 

Ik dacht nog bij mijzelf: ‘Je moest eens weten wat ik vervoer’. Ik heb ze vriendelijk gegroet en ben weggereden, alsof ik eten vervoerde. Ik had alles in een grote zak gedaan zodat het was alsof ik hamsterde”. Bij de o.d. leverde hij zijn vrachtje af. Bij wie is onbekend.

Niet ongevaarlijk

Over de actie heeft hij natuurlijk moeten nadenken. Die was niet ongevaarlijk. In gesprekken met collega’s had hij al eerder duidelijk laten uitkomen dat hij met de plannen die de bezetter had met het bevolkingsregister, niet wenste mee te werken. “Dan duik ik onder met medeneming van een gedeelte van de bevolking”. 

Als hij het deed wat zouden dan de gevolgen zijn voor zijn gezin, zijn vrouw en zijn twee dochters? Zouden ook andere familieleden de gevolgen van zijn daad ondervinden? En het huis waarin ze woonden? Dat zou vast zoals de Duitsers meer deden, ontmanteld en leeggehaald worden? (Wordt vervolgd met deel 2).