Boekenzuivering op Ridderkerkse scholen in WO II

Met de ideologische beïnvloeding van de schooljeugd door de Duitsers werd door middel van de boekenzuivering al vroeg in de oorlog een begin gemaakt. Een commissie, onder leiding van de latere directeur-generaal van het departement van Onderwijs, Wetenschap en Cultuurbescherming Van Dam, had vele duizenden schoolboeken op anti-Duitse of anti-nationaalsocialistische passages gecontroleerd.
 Op 2 december 1940 zond de inspecteur van het lager onderwijs de gemeente Ridderkerk een lijst van boeken toe die voor het gebruik moesten worden gewijzigd. Op 6 december 1940 deelde het hoofd van de openbare lagere school in Rijsoord de heer Den Engelsman, de ouders op de ouderavond mee ‘dat de boeken uit de bibliotheek weer aan de kinderen uitgereikt kunnen worden daar deze door de bezetting alle zijn goedgekeurd, evenals, op een kleinigheid na, alle leermiddelen’. Waaruit wel bleek, zo vertelde hij de ouders, ‘dat de openbare school strikt neutraal is’. Een opmerkelijke constatering!
Eind 1940 kon al worden meegedeeld dat ruim 400 werken uit de circulatie moesten worden genomen. In honderden andere boeken moesten wijzigingen worden aangebracht. Uitgevers drukten ‘wijzigingsblaadjes’. Die moesten over de gewraakte teksten worden geplakt. Soms waren het in plaats van blaadjes niet meer dan strookjes. Vanaf het schooljaar 1942-1943 was het gebruik van alle door joodse auteurs geschreven boeken verboden.

Rubriek Stichting Oud Ridderkerk

Hoe reageerden de scholen op deze maatregelen? Op veel scholen werden de instructies van het departement terzijde gelegd. Men bleef, zo vertellen oud-leerlingen, de oude lees- en leerboeken gebruiken of er niets aan de hand was. Daar waar de instructies wel werden uitgevoerd, bijvoorbeeld bij de vervanging van de oude pagina’s door nieuwe, werd de medewerking van de leerlingen ingeroepen. Niet zelden werd er onder grote hilariteit geknipt en geplakt. Zinnetjes als: ‘Op Koninginnedag tooit ieder zich Oranje’ waren uit den boze, moesten worden doorgehaald of overplakt worden. Volksliederen waarin het Oranjehuis werd genoemd of die inhoudelijk van Nederlands onafhankelijkheid blijk gaven, verdwenen uit de zangbundels. Bij het protestants onderwijs mocht ‘Het lied der Hope’ dat betrekking had op de bekering van de joden, niet gezongen worden. Voor zang werd een nationaalsocialistische tegenhanger bedacht: de Stichting Nationaal Zangfeest. In een brief aan de openbare scholen stelde burgemeester Kattenbusch op 28 juli 1944 een aantal volksliederen verplicht. Die kwamen uit de bundel “Jong Nederland zingt zijn Volksliederen”. De zangbundel werd opgenomen in de catalogus van School- en Leerboeken. Soms werden door de leerkrachten zelf pagina’s uit de leerboeken gescheurd. Over het waarom ervan werd op de Nutsschool niet gesproken. Bouwman noteert ook dat in een boekje op zijn school een hele bladzijde verwijderd moest worden. Daarop stond: ‘Herman duwde Adolf in het water’. Wie dacht bij Herman niet aan Hermann Göring en bij Adolf niet aan Adolf Hitler?

Toen van Duitse kant werd aangedrongen op een geschiedkundig schoolboek waarin de Germaanse oorsprong van de Nederlandse voorouders prominent onder de aandacht moest worden gebracht, werd daarvoor de nationaalsocialist prof. Jan de Vries uit Leiden benaderd. Burgemeester Kattenbusch ondersteunde in een schrijven de aanbeveling van het departement voor De Vries’ Onze voorouders. Zíjn boek was echter zo duidelijk Groot-Germaans propagandistisch dat de besturen van de meeste protestantse scholen het weigerden als lesmateriaal. Op tal van openbare scholen trok men zich van de verplichting het te gebruiken niets aan. Met graagte luisterde de jeugd op de scholen naar verhalen over de Tachtigjarige Oorlog waarin de vrijheid bevochten werd en Oranje een grote rol speelde. Die tendens trachtte de bezetter te keren. Alles wat met Oranje te maken had, moest worden uitgebannen. Ook dat was onderdeel van de nazificatie.

Informatie:
De Oudheidkamer is open op woensdag t/m zaterdag van 13.30-16.30 uur. Bezoek ook onze website www.oudridderkerk.nl